Jak uchronić materiały biblioteczne przed destrukcją? Co im właściwie zagraża?
Czynniki środowiskowe
Destrukcyjny wpływ na książkę mają czynniki środowiskowe takie jak: temperatura, wilgotność, światło czy zanieczyszczenia atmosferyczne i stałe. To wszystko może powodować reakcję rozkładu.
Właściwie nie ma określonego, idealnego poziomu parametrów dla każdego rodzaju materiału bibliotecznego. Istnieją jedynie wartości i ich przedziały, które minimalizują zmiany w materiałach.
Dla papierowego bloku książki jest korzystna niska wilgotność względna, ale dla skóry i welinowej oprawy już nie. Zapisy magnetyczne, błona fotograficzna oraz nośniki cyfrowe wymagają niskich temperatur przechowywania i niskiego poziomu wilgotności. Pergamin i papier welinowy zaś potrzebują wskaźnika wilgotności względnej wyższej od 50%.
Papier dłużej i lepiej zachowuje stabilność chemiczną i wygląd fizyczny, jeśli ma stałe warunki przechowywania o niskiej wilgotności względnej, która wyrażana jest w procentach jako stosunek pary wodnej w próbie wilgotnego powietrza do ciśnienia pary nasyconej przy tej samej temperaturze. Jest ona zależna od temperatury: przy stałej zawartości pary w powietrzu wilgotność względna zmniejsza się wraz ze wzrostem temperatury.
Niekorzystny wpływ na zbiory mają zanieczyszczenia pochodzące z gazów spalinowych, jak również tlenek azotu, ozon i dwutlenek siarki. Skutkują zakwaszeniem papieru, niszcząc jego wewnętrzną budowę. Powodują przebarwienia, kruchliwość i łamliwość.
Oświetlenie
W pomieszczeniach magazynowych , czytelnianych i wystawowych natężenie światła powinno być jak najmniejsze. Bardzo niekorzystny wpływ mają promienie słoneczne padające bezpośrednio na książkę. Okna magazynów bibliotecznych powinny mieć orientację północno- zachodnią lub być zabezpieczone żaluzjami.
Kurz i pył
Jeśli w pobliżu biblioteki znajdują się zakłady pracy emitujące do atmosfery zanieczyszczenia powietrza to zbiory narażane są w szczególny sposób. Kurz i pył to nieodłączne elementy, które są obecne w otoczeniu książek. Kurz suchy eliminuje się za pomocą specjalnych odkurzaczy. Dużo groźniejszy jest kurz mokry, który wnika w strukturę papieru.
Grzyby
Saprofityczne grzyby, potocznie nazywane pleśniami, również poważnie zagrażają papierowi. Ich rozwojowi sprzyja duża wilgotność powietrza, gdy jest ciepło i ciemno. Pleśnie łatwo przystosowują się do otoczenia i trudno je zwalczyć. Doprowadzają do rozkładu papieru. Grzyby i bakterie zwalcza się stosując regały wykonane z wysuszonego drewna. Ewentualnie można stosować regały metalowe lub szklane. Już zakażone zbiory poddaje się dezynfekcji z wykorzystaniem środków chemicznych.
Owady i gryzonie
Wśród owadów najczęściej można spotkać w polskich magazynach bibliotecznych żywiaka. To mały chrząszcz, żywiący się papierem, skórą i klejem. Konkurencją dla żywiaka może być rybik cukrowy, który jednak żeruje jedynie w ciemnościach. Ten owad żyje w mieszkaniach i magazynach, w miejscach ciepłych i wilgotnych.
Gryzonie dokonują zniszczeń bibliotecznych w mechaniczny sposób. Łatwo przystosowują się do otoczenia i szybko rozmnażają, więc niezwykle trudno je zwalczyć. Uwielbiają pomieszczenia w których jest ciepło, wilgotno i brudno. Aby zaradzić problemowi dokonuje się deratyzacji. Pod tym pojęciem kryje się zwalczanie szkodliwych gryzoni w pomieszczeniach środkami mechanicznymi (pułapki), bądź chemicznymi (trucizny).
Człowiek
Dużym zagrożeniem dla zbiorów bibliotecznych jest sam człowiek, głównie poprzez zaniedbania takie jak dopuszczenie do pożaru czy zalania, jak również poprzez wydzielanie do atmosfery dymu papierosowego. Aby ochronić zbiory przed pożarem stosuje się detektory dymu. Dym papierosowy ma bardzo niekorzystny wpływ na konserwację papieru. Aby oczyścić powietrze stosuje się wentylatory i filtry powietrza.
Autor: Aleksander Sarota
Wpisy o podobnej tematyce
Słowa kluczowe: biblioteka, deratyzacja, książki, kurz, owady, pył, środowisko
